Poka-Yoke
Poka-yoke, hata önleme veya hataları oluşmadan önce önleme kavramına dayanan bir yalın üretim metodudur. Tamamen sürece özgü olarak tasarlanan, mevcut ya da olası hataları gözden geçirerek düşünülmüş kolay ve basit hata önleme yöntemleridir.
Poka-yoke teriminin kökeni Japonca baka-yoke, yani ‘aptal geçirmezlik’ terimine dayanmaktadır. Bu terim personele hakaret olarak görülmüş ve ‘hata geçirmezlik’ anlamına gelen poka-yoke olarak değiştirilmiştir.
Özellikle çalışanın dikkatine, becerisine veya deneyimine dayanan süreçlerde insan hatasının hatalara veya kusurlara neden olabileceği bir süreç adımı belirlendiğinde poka-yoke tekniğinden faydalanmak gerekir.
Poka-yoke’yi kim icat etti?
Japon bir endüstri mühendisi olan Shigeo Shingo, poka-yoke yaklaşımının mucididir. Shingo, 1960’ların başında bir üretim tesisini ziyaret ederken, çalışanların basit bir açma/kapama anahtarına yay eklemeyi gözden kaçırdıklarını ve bunun da hatalı parçaların üretilip sevk edilmesine neden olduğunu fark eder. Bu basit insan hatasını gözlemleyen Shingo, yay anahtara yerleştirilene kadar işlemin devam etmemesini sağlamak için süreci iyileştirmenin ve yeniden tasarlamanın yollarını aramaya başlar.
Yeniden tasarlanan süreçte, işçi görevi iki adımda gerçekleştirecek, önce gerekli iki yayı hazırlayacak ve bir yer tutucuya yerleştirecek, ardından yayları yer tutucudan anahtara yerleştirecekti. Bu sayede bir yay yer tutucuda kaldığında, işçiler onu yerleştirmeyi unuttuklarını bilecek ve hatayı zahmetsizce düzeltebilecekler, kusurlu ürünler ise müşteriye gitmeden yakalanabilecekti. İlk poka-yoke bu şekilde yapılmış oldu.
Poka-yoke neden önemlidir?
Poka-yoke, temel amacı israfın ortadan kaldırılması, sürekli iyileştirme ve değer katma olan yalın üretim sisteminin önemli bir parçasıdır. Amaç, üreticilerin maliyetlerini düşürürken müşteri sorunlarını çözmektir. Poka-yoke üreticilerin hata önleme faaliyetlerinin bir parçası olarak kullanabilecekleri uygun maliyetli bir yalın üretim tekniğidir, esnektir. Üreticiler proses hatalarını, bu hataların nasıl oluştuğunu doğru şekilde analiz ederek çok az maliyetle bu hataların oluşumunu önleyebilir ve ürünlerinin kalitesini ve güvenilirliğini artırabilir.
Poka-yoke türleri nelerdir?
Hataları yakalamak ve önlemek için kullanılan üç poka-yoke türü vardır:
- Temas yöntemi
Temaslı poka-yoke yöntemi, kusurları fiziksel özellikler aracılığıyla tanımlar. Bu yöntem, bir ürünün şekli, boyutu, rengi, ağırlığı veya boyutundaki anormallikleri tespit eden bir duyusal cihaz kullanır. Cihaz, ürünün mevcut durumu hakkında bir kişiyi ya da makineyi uyarır. Bantta ilerleyen kavanozlardan birinin ağırlığı diğerinden az ise sistemin uyarı vermesi ya da bandın durması buna örnek olarak verilebilir.
- Sabit değer yöntemi
Poka-yoke’deki sabit değer yöntemi, bir faaliyetin birkaç kez tekrarlandığı süreçlerde belirli sayıda hareketin kullanılmasını sağlar. Bu yöntem genellikle çalışanların bir faaliyetin gerçekleştirilme sıklığını kolayca takip etmelerini ve kalite standartlarının karşılandığından emin olmalarını sağlayan temel teknikleri içerir. Örneğin, bir çalışan bir ürünü üretim hattından geçirmeden önce üzerine yedi vida yerleştirmekten sorumluysa, vida yerleştirme faaliyeti sabit bir değerde – yedi kez – gerçekleştirilir. Sabit değerli poka-yoke yöntemi, görevi tamamlamak için tam miktarların sağlanmasını temin ederek bu sorunu çözer. Çalışan, vidaları yedişerli kaplara yerleştirerek, kaptaki vidaları kullanarak sürecin doğru şekilde tamamlandığından kolayca emin olabilir.
- Hareket-adım yöntemi
Poka-yoke’deki hareket-adım, öngörülen adımların sırayla tamamlanıp tamamlanmadığını belirler. Sabit değer yönteminde olduğu gibi, hareket-adım yöntemi de birkaç farklı faaliyetin tek bir operatör tarafından gerçekleştirildiği durumlarda faydalıdır. Sabit değerden temel farkı, belirli bir sırayla gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgilenmesidir. Bu nedenle hareket adımı, yanlış bir olay dizisinden kaynaklanan hataları önler ve tespit eder. Cihazlar her hareketin gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini tespit eder, bir adım atlandığında çalışanları uyarır ve hatayı düzeltmelerini sağlar. Otomatik şanzımanlı araçlarda vitesi park konumuna almadan kontağın kapatılamaması buna örnek olarak verilebilir.
Poka-Yoke örnekleri
- Sim kartların köşesinin ve sim kart yuvasının aynı şekle getirilerek kartın doğru şekilde yerleştirilmesinin kolaylaştırılması.
- Manuel şanzımanla donatılmış bir otomobilin sürücüsünün otomobili çalıştırmadan önce debriyaj pedalına basması gerektiğinde gösterilir. Kilit, otomobilin istenmeyen hareketini önlemeye yarar.
- Otomatik şanzımanlı bir otomobilde otomobilin çalıştırılabilmesi için önce “Park” ya da “Nötr” konumunda olmasını gerektiren bir anahtar bulunur. Bunlar, arabanın çalışmasına izin verilmeden önce “arabanın park (veya boş) konumunda olması” veya “ayağın debriyaj/fren pedalına basması” eylemlerinin gerçekleştirilmesi gerektiğinden davranış şekillendirici kısıtlamalar olarak hizmet eder.
- Tüm modern mikrodalga fırınlarda, kapı açıkken mikrodalgayı çalıştırmak mümkün değildir. Aynı şekilde, kapı kullanıcı tarafından açılırsa mikrodalga otomatik olarak kapanacaktır. Kullanıcıyı kullanım sırasında mikrodalga kapısını kapatmaya zorlayarak, kullanıcının kapıyı açık bırakarak hata yapması imkansız hale gelir. Zorlama işlevleri bunun gibi güvenlik açısından kritik durumlarda çok etkilidir, ancak kullanıcıyı yapılan hata hakkında bilgilendirmeyen daha karmaşık sistemlerde karışıklığa neden olabilir.
Poka-yoke konusuna bir sonraki yazımda devam edeceğim.
Konuyla ilgili diğer yazılar için buraya, yabancı kaynaklar için buraya göz atabilirsiniz.
Sevgilerimle,
Lean Teacher