Karbon Ayak İzi

Karbon ayak izi, birim karbondioksit cinsinden ölçülen ve üretilen sera gazlarının çevreye olan zararını karbon eşdeğeri cinsinden ölçen bir kavramdır. Karbon ayak izini “”carbon footprint” ya da “karbon emisyonları” olarak da duyabilirsiniz.

Karbon ayak izlerini ölçmek için sera gazı emisyonları standart bir birim olan karbondioksit eşdeğerine (CO2e) dönüştürülür. CO2e, karbon ayak izini, ölçülen üç ana sera gazının toplamıyla aynı küresel ısınma potansiyeline sahip tek bir sayı olarak sunar. 

Konuyla ilgili standartlar nelerdir?

Karbon ayak izini ürün bazında hesaplamak (LCA – Life Cycle Assesment) isterseniz PAS 2050 ve ISO 14067 standartlarından yararlanabilirsiniz.

Karbon ayak izini kurum bazında hesaplamak isterseniz GHG Protokolü veya ISO 14064’e göre hesaplama yapmanız gerekir. GHG protokolünde emisyonlar 3 kategoriye, ISO 14064’te ise 6 kategoriye ayrılır.

GHG Protokolü’ne göre kapsamları detaylandıralım, ISO 14064 standardını da ayrı bir yazıda inceleyelim.

Kapsam 1

Kapsam 1, bir kuruluşun doğrudan sahip olduğu veya kontrol ettiği kaynaklardan üretilen tüm doğrudan emisyonları içerir. Bunlar arasında yerel veya uluslararası tesislerde doğal gaz kullanımı, sahip olunan araç filosunu çalıştırmak için sıvı yakıt kullanımı veya klima ve soğutma ünitelerinden sızan gazlar yer alır. 

Kapsam 2

Kapsam 2, bir kuruluş tarafından yerel veya uluslararası tesislerde satın alınan ve kullanılan elektriğin üretiminden kaynaklanan tüm dolaylı emisyonları içerir. Bu emisyonlar konum bazlı veya piyasa bazlı olarak ölçülebilir.

Kapsam 3

Kapsam 3, bir kuruluşun değer zincirinde meydana gelen tüm dolaylı emisyonları, yani kuruluşun sahip olmadığı veya kontrol etmediği faaliyetleri içerir. Bunlar genellikle bir kuruluşun karbon ayak izinin en büyük payını oluşturur ve aşağıda belirtilen kategorilerle ilişkili emisyonları kapsar.

• Satın alınan mal ve hizmetler
• Sermaye malları, yatırımlar, bayilikler
• Kiralanan varlıklar
• Yakıt ve enerji ile ilgili faaliyetler
• Tedarikçiler ve müşterilere bağlı nakliye ve dağıtım faaliyetleri
• Operasyonlarda ortaya çıkan atıklar
• İş seyahatleri (hava, kara, demir yolu)
• Çalışanların işe gidip gelmesi
• Satılan ürünlerin işlenmesi ve kullanımı
• Satılan ürünlerin kullanım ömrünün sona ermesi

Evden çalışma ile ilgili emisyonlar da bu kategoriye eklenir.

Karbon ayak izi nasıl hesaplanır?

Aslında teorik olarak baktığımızda konu çok basit, karbon ayak izi, yakıt tüketimi ile emisyon faktörünün çarpılması ile elde edilir ve formülü şu şekildedir:

Emisyon GHG, FUEL (kg GHG) = Yakıt Tüketimi (TJ) x Emisyon Faktörü (Kg GHG/TJ)

Emisyon faktörü nedir?

Sera gazlarının emisyonları veya uzaklaştırmaları için yapılan faaliyet verilerine ilişkin faktördür. Emisyon faktörlerinin ve güncel hesaplama araçlarının bulunabileceği bazı kaynaklar şunlardır:

• 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories
• DEFRA
• ECOINVENT
• IEA Emission Factors
• GHG Protocol Tools

İlgili kapsam için yukarıdaki tablolardan emisyon faktörlerini bulup, tüketim değeri ile çarparak karbon ayak izini hesaplayabilirsiniz. Emisyon faktörlerine bakarken mümkünse kendi ülkenize ait faktörü almaya çalışın, eğer öyle bir veri yok ise standart faktörü kullanabilirsiniz.

Hesaplama yaklaşımı

Hükümetler arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), sera gazı emisyonlarını 3 farklı aşama (tier) ile hesaplayan metodolojileri paylaşmıştır. Aşama, metodolojinin karmaşıklığını belirtir. Karbon ayak izi de gereken data ve metodolojinin karmaşıklığına göre Tier 1, Tier 2 ya da Tier 3 yöntemleriyle hesaplanır. Tier 2 ve Tier 3 genellikle yüksek aşama yöntemleri (higher-tier) olarak ifade edilirler ve daha fazla bilgiyi değerlendiği ve daha çok data elde ettiği için Tier 1’e kıyasla daha doğru olarak kabul edilirler.

Acı gerçekler 

Şimdi gelelim bizi üzecek acı gerçeklere. Buraya güzel güzel yazdık her şeyi ama sahada iş, burada yazıldığı kadar kolay olmuyor maalesef. Hesaplama için gerekli verilerin toplanması, verilerin doğruluğunun sağlanması, bu verilerin kaydedileceği yapının tasarlanması, emisyon faktörlerinin güncelliğinin takibi, birim çevrimleri derken büyük tesislerde bu işin manuel yürütülmesi bir külfete dönüşebilir. Bu iş, bir kişinin ek işi gibi görülmek yerine bu iş organizasyonun büyüklüğüne, tesis sayısına göre bir kişinin ya da bir ekibin işi olmalıdır.

Karbon ayak izini hesaplayabilmek için öncelikle kuruluşun ya da ürünün sınırlarını belirlemek gerekir. Sınırlarımız nerede başlıyor, nerede bitiyor? Bu sınırlar içerisinde oluşan emisyonlar nelerdir? Bunları kalem kalem belirlemek ve bunlarla ilgili verilerin düzenli olarak toplanmasını sağlamak gerekiyor.

İş seyahatleri, servis kullanımı, elektrik tüketimi, kiralanan varlıklar, ürünlerin dağıtımı, kullanımı, işlenmesi vb. Tüm bu detayları kaydedeceğiniz bir platformunuz olmalı. Bunları sağlandıktan sonra eldeki verilerle karbon ayak izini hesaplayabiliriz. Hesaplama için mevcut paket programlardan yararlanabilirsiniz. Paket programlar emisyon faktörleri ile ilgili güncellemeleri takip ettiğinden, emisyon faktörü, katsayı, birim çevrimi gibi detaylarla uğraşmanıza gerek kalmadan sadece faaliyet verilerinizi girerek kolay bir şekilde raporlama yapabilirsiniz.

Sevgilerimle,

Lean Teacher